Publicatie De Geelders

De Geelders, bosgebied in Het Groene Woud

Van middeleeuwse kartuizers tot hedendaagse natuurbeheerders

(Liempde, 2012)

De huidige Geelders is verbonden met kartuizergeschiedenis en is een onderdeel van nationaal landschap Het Groene Woud. Grote delen van de Geelders zijn nu eigendom van Staatsbosbeheer (185 hectare), Brabants Landschap (75 hectare) en van de Marggraff Stichting (85 hectare). Ook zijn er particuliere eigenaars, zoals de familie Van Son (6 hectare) en de familie Van Boeckel (8 hectare), die ook landgoed Velder bezit. 

De Geelders ligt op de grenzen van de Brabantse gemeenten Boxtel (Kasteren), Sint-Michielsgestel (Gemonde), Schijndel (Hermalen) en Sint-Oedenrode (Olland). De Geelders is ontstaan uit de laatste delen van de gemeint Bodem van Elde en oudere ontginningen.

De Geelders is ongeveer 400 hectare groot en bestaat uit de volgende onderdelen: Geelders, Gasthuiskamp, Savendonk, Leemskuilen, Overkamp, Hoefje, De Braak, De Maai, Van Boeckels Bos, Eekhoorn en Hoge Beek. Het natte karakter van het gebied is mede te danken aan de aanwezigheid van leem. Daarom behoort de Geelders tot de zogenaamde leembossen. De naam Liempde (Lyemde, Limde) is zelfs van dit verschijnsel afgeleid.

De aanwezigheid van bos in de Geelders dateert al van ver voor de jaartelling. Ooit was hier een eindeloos, vochtig woud met es, iep, linde en zwarte els. Gebieden zoals de Mortelen, Heerenbeek, Landgoed Velder, Kuppenbunders, Best Broek, Scheeken en de delen van het Dommeldal daar maakten er ook deel van uit. Dit woud was weer onderdeel van een veel groter woud dat via Liemderwalt en het Woud van Elde via het Woud tussen Schijndel en Middelrode richting Vught liep. Alle huidige leembossen inclusief Wijbosch Broek in Het Groene Woud waren onderdeel van dit grotere woud. Hierin leefden tal van diersoorten. Niet alleen vos, ree en boommarter, maar ook bijvoorbeeld oeros, wisent, edelhert, wild zwijn, lynx, wilde kat en wolf.

Vanaf de zesde eeuw werd de definitieve ontbossing in gang gezet. De eerste ontginningen vonden plaats op de drogere, hoge gronden langs de Dommel, waar plaatsen als Sint-Oedenrode, Boxtel, Liempde en Kasteren ontstonden. Het bos maakte hier geleidelijk plaats voor akkers en heide. Waar het het natst was, zoals in Gheerlaer (= Geelders), hield bos of moeras lang stand. De totale huidige Geelders ontleent zijn naam aan dit goed Gheerlaer, een deelgebied van de Geelders. De oudste vermelding van deze naam dateert uit 1386. Het achtervoegstel ‘laer’ duidt op een ontginning in een bosrijk gebied: de ontginning van Geerling van den Bossche.

De ontginningen in de Geelders ten noorden van de Hoogstraat (nu Savendonksestraat-Hoogstraat) hadden de vorm van kampen. Een gebied van een tiental hectare werd als een eiland in de wildernis met een wal omgeven. Dat is nu nog steeds te zien in het veld. Bijzonder aan de kampen in de Geelders is dat deze niet werden gebruikt voor de landbouw, maar voor de productie van hout.

In 1471 werden de kartuizers van klooster Sint-Sophia van Constantinopel, oorspronkelijk gesticht in Olland, eigenaar van delen van de huidige Geelders. Naar schatting hadden deze monniken gedurende kortere of langere tijd ongeveer 130 hectare binnen het huidige Geelders-complex in eigendom. Twee eeuwen later, rond 1659, verkochten ze deze goederen, die na verloop van tijd meestal in grote stukken bij de huidige eigenaars terecht kwamen. Recent onderzoek toont aan dat de natuur- en de cultuurhistorische waarde van de Geelders erg hoog is.

Auteurs:             Ger van den Oetelaar en Jac Hendriks

Formaat e.d.:      liggend, 23.0 x 17.5 cm, geniet, 52 pag., geïllustreerd

Uitgever:            Stichting Kartuizerklooster Sinte Sophia van Constantinopel

ISBN/EAN:          978-90-817530-4-3

Winkelprijs:         € 10,-

Te bestellen via Duthmala en via Imkerij De Linde.